Minder vervuiling, meer recycling. Meer recycling, minder CO2-uitstoot. Er zit nog veel oudpapier en glas in het restafval. Met actieve(re) voorlichting en communicatie met inwoners houden we grondstoffen in de keten.
Afval scheiden doe je thuis en gemeenten verzorgen de inzameling. Daarom zijn zij voor mensen een belangrijke informatiebron over hoe dat moet. Er gaat nog veel papier en glas verloren. In totaal hebben we het over 210 miljoen kilo papier en 72 miljoen kilo glas (onderzoek Rijkswaterstaat (RWS) – samenstelling huishoudelijk restafval).[1]
Communicatie met inwoners helpt om deze kilo’s in de waardeketen te houden. Papier Recycling Nederland (PRN) en Stichting Duurzaam Verpakkingsglas (SDV) hebben met een Quickscan onder beleidsmedewerkers van gemeenten een beter beeld gekregen hoe gemeenten hun inwoners informeren en aansporen om papier en glas te scheiden. Wat blijkt? Er is nog veel te winnen, vooral met actieve voorlichting en directe communicatie met inwoners. De uitkomsten van de Quickscan geven ons aanknopingspunten om gemeenten gerichter te helpen en samen te werken om de kringlopen van papier en glas beter te sluiten.
Vooral online, kansen voor direct persoonlijk contact
Hoewel bijna alle respondenten aangeven dat zij informatie via hun website en afvalapp aanbieden, komt actieve voorlichting en direct contact met inwoners veel minder vaak voor terwijl het informeren, faciliteren en motiveren van inwoners essentieel is om het scheidingsgedrag van huishoudens te stimuleren.
Uit: Gids voor gemeenten door Milieu Centraal en ministerie van Infrastructuur en Waterstaat:
‘Hoe stimuleer je bewoners hun afval te scheiden?
Gedragsbeïnvloeding bij afvalscheiding in stedelijke gebieden, het nut hiervan wordt steeds meer duidelijk. Het op de juiste manier bereiken, informeren, faciliteren en motiveren van de burger is cruciaal en gedragsinzichten kunnen de gekozen aanpak vele malen effectiever maken. In heel Nederland gaan gemeenten hiermee aan de slag om hun doelstellingen op het gebied van afvalscheiding te behalen.’[1]’
Minder vervuiling – meer recycling
Een kwart van de respondenten heeft geen vaste communicatie over papier en glas. Ondanks dat driekwart van hen de inwoners informeert over het belang van het scheiden van deze grondstoffen en over wat er daarna mee gebeurt – beide effectieve maatregelen – constateren PRN en SDV nog steeds vervuiling omdat mensen hun afval niet goed scheiden. Enerzijds wordt in de papier- en glasbak afval aangetroffen dat er niet thuishoort en anderzijds zit er nog een grote hoeveelheid waardevol recyclebaar papier en glas in het restafval, die de weg naar de papier- en glasbak niet heeft gevonden. Zo raken we waardevolle grondstoffen voor altijd kwijt zijn omdat ze niet naar de recycling gaan maar naar de verbrandingsoven. Papier en glas scheiden is eenvoudig maar kennelijk weten veel mensen nog niet waarom goed scheiden zo belangrijk is. Het verminderen van vervuiling is cruciaal: hoe beter de kwaliteit van ingezamelde stromen, hoe beter de recyclingresultaten. En dat is in het belang van alle partijen in de waardeketen. Gemeenten spelen hierbij een belangrijke rol omdat zij hun inwoners gericht kunnen motiveren om papier en glas thuis goed te scheiden door actieve voorlichting en communicatie.
Meer recycling, minder CO2-uitstoot
Volgens onderzoek van Rijkswaterstaat (RWS) zit er nog zo’n 20% papier en 4,5% glas in het restafval [2]. Het gaat om gemiddeld 31 kilo papier en 5 kilo glas per persoon die jaarlijks via het restafval verloren gaan omdat huishoudens ze niet scheiden. In totaal hebben we het over 210 miljoen kilo papier en 72 miljoen kilo glas, een enorme hoeveelheid secundaire grondstoffen, die we voor altijd kwijt zijn. Van het papier dat in het restafval verdwijnt is bijna de helft en van het glas bijna alles recyclebaar, indien deze grondstoffen brongescheiden zouden zijn ingezameld.
Meer en beter scheiden van papier en glas is belangrijk voor de hele keten en een circulaire economie. Glas- en papierproducenten kunnen meer gerecycled glas (scherven) en oudpapier gebruiken als deze beschikbaar zijn. Hiermee verminderen zij het energiegebruik en de CO2-uitstoot van de productie en producten. Voor gemeenten is deze CO2-reductie per inwoner een belangrijke indicator in de Benchmark Huishoudelijk Afval, uitgevoerd door de NVRD en Rijkswaterstaat, waarmee gemeenten hun prestaties kunnen vergelijken [3].
Met publieksvoorlichting grondstoffen in de keten houden
Veel mensen zijn blijkbaar nog niet goed op de hoogte van de scheidingsregels of zien het nut er niet van in. Met actieve interventies kan nog veel winst worden behaald. Uitleg geven over het belang van grondstoffen scheiden motiveert mensen om meer en beter te scheiden. Denk bijvoorbeeld aan het inzetten van milieucoaches door gemeenten en het geven van educatie aan scholieren en andere doelgroepen. Dit gebeurt al op aanzienlijke schaal, zoals blijkt uit de Quickscan. PRN en SDV zien dit als een positieve ontwikkeling met veel potentie voor uitbreiding en verdere professionalisering. Uit de Quickscan blijkt ook dat beleidsmedewerkers behoefte hebben aan communicatiemateriaal en landelijke campagnes.
Het stimuleren van sorteeranalyses en deelname aan de Benchmark Huishoudelijk Afval lijkt ook veelbelovend, aangezien bijna een kwart van de respondenten niet weet hoeveel papier en glas er in het restafval terechtkomt. Dit inzicht is belangrijk om beleid op te formuleren.
Marguerite Ruys (SDV): ‘We horen soms van gemeenten dat zij denken dat de papier- en glasinzameling prima verloopt, die gedachte blijkt ook uit de Quickscan. Dat leidt dan tot minder aandacht voor deze grondstoffen, zowel in beleid als communicatie. Maar de miljoenen kilo’s die nog uit de waardeketen verdwijnen, vertellen een ander verhaal. Het verminderen van papier en glas in restafval is belangrijk, niet alleen vanwege de verwerkingskosten maar ook vanwege de CO2-uitstoot van restafval. Publieksvoorlichting is daarbij een essentieel instrument om de grondstoffenketens beter te sluiten. PRN en SDV hebben hier een belangrijke rol. Uit de Quickscan blijkt dat nog niet alle gemeenten PRN en SDV of onze voorlichtingsmaterialen weten te vinden. We willen nog meer samenwerken met gemeenten, het rijk en Milieu Centraal om gemeenten en via hen inwoners te bereiken en te motiveren om papier en glas te scheiden.’
Karin Jonkers (PRN): ‘Heldere communicatie over het scheiden van grondstoffen is cruciaal om bewustzijn over hun waarde te vergroten. We hebben het niet over afval maar over grondstoffen voor nieuwe producten. Het is belangrijk dat mensen weten hóe ze moeten scheiden. Onze eenvoudige wel/niet-lijsten zijn hierbij een handig hulpmiddel. Ze helpen mensen om grondstoffen in de juiste bak te doen. Grondstoffen scheiden begint thuis, gemeenten spelen dan ook een belangrijke rol in de voorlichting aan inwoners. Maar hoe doen ze dat en hoe intensief en motiverend is de communicatie over papier en glas? Daar hebben we een beeld van, zodat we hen en andere voorlichters gericht kunnen helpen met kennis en informatie. Er is veel kennis beschikbaar, van gidsen vol met tips & tricks tot best practices, waarvan de Benchmark Huishoudelijk Afval een goed voorbeeld is, dus maak er gebruik van.’
Standaardisatie van inzamelsystemen onderzocht
Uit de Quickscan blijkt een aanzienlijke verscheidenheid aan inzamelsystemen en inzamelmiddelen. Vooral glascontainers zijn er in veel soorten en maten, wat de herkenbaarheid en vindbaarheid voor inwoners niet ten goede komt. Meer standaardisatie zou daar verandering in kunnen brengen. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) verkent eventuele mogelijkheden van standaardisatie. PRN en SDV participeren in dit traject.
‘We wilden weten hoe communicatie als beleidsinstrument wordt ingezet. Omdat beleid en uitvoering cruciaal zijn voor het behalen van inzamelresultaten, richtten we onze Quickscan op beleidsmedewerkers. Met een respons van meer dan 50% en persoonlijk contact, hebben we gemerkt dat beleidsmedewerkers zeer bereid zijn om deel te nemen en geïnteresseerd zijn in de uitkomsten. Een van de bevindingen is dat gemeenten sterk van elkaar verschillen in hun beleid rondom communicatie over papier en glas, aldus Marguerite Ruys (SDV) en Karin Jonkers (PRN).’
Ondersteuning bij publieksvoorlichting
PRN en SDV ondersteunen gemeenten en samenwerkingsverbanden als professionele kennis- en informatiebron bij hun voorlichtingsactiviteiten. Om te voorkomen dat papier en glas bij het restafval terechtkomen en niet meer geschikt zijn voor recycling, kunnen gemeenten gebruik maken van de scheidingswijzer Papier & Karton [4] en Scheidingstips glas [5]. Deze scheidingswijzers zijn direct te gebruiken in de gemeentelijke communicatie en te downloaden voor communicatie op de website, social media of drukwerk. Passend in de eigen huisstijl van de gemeente omdat het eenvoudig is om het eigen logo toe te voegen.
Een ander nuttig hulpmiddel voor actieve communicatie en gedragsbeïnvloeding bij afval scheiden is de uitgave ‘Hoe stimuleer je bewoners hun afval te scheiden?, gids voor gemeenten in gedragsverandering’ van Milieu Centraal en het ministerie van I&W [6].
Over de Quickscan
150 beleidsmedewerkers afval en grondstoffen van gemeenten en samenwerkingsverbanden zijn uitgenodigd voor de online Quickscan Gemeentelijke Communicatie. Ze beantwoordden vragen over het nut en de noodzaak van papier- en glasscheiding en hoe vaak en op welke manier de gemeente hierover communiceert met inwoners. Ook inzamelsystemen en de bekendheid van de wel/niet-lijsten voor papier en glas werden besproken.
De Quickscan is uitgevoerd in twee rondes. Na elke ronde kreeg wie niet had gereageerd een herinnering. Beleidsmedewerkers die daarna nog niet hadden gereageerd, werden persoonlijk benaderd om deel te nemen. Dit resulteerde in een respons van ruim 50%. De respondenten vertegenwoordigden samen 135 gemeenten, wat neerkomt op 39% van alle gemeenten. De Quickscan werd gefinancierd door PRN, SDV en Verpact.
Meer informatie
Karin Jonkers (PRN), telefoon 06 44255473, e-mail k.jonkers@prn.nl
Marguerite Ruys (SDV), telefoon 06 54604282, e-mail marguerite@mrstratego.nl
[1] https://www.milieucentraal.nl/media/5zkfbgpo/milieu-centraal-en-rijkswaterstaat-2023-hoe-stimuleer-je-bewoners-hun-afval-te-scheiden-mei-2023-mobiel.pdf
[2] https://open.rijkswaterstaat.nl/open-overheid/onderzoeksrapporten/@246066/samenstelling-huishoudelijk-restafval/
[3] https://vang-hha.nl/nieuws/2022/benchmark-huishoudelijk-afval/
[4] https://prn.nl/papierrecycling/nieuwe-scheidingwijzer-papier-en-karton/
[5] https://www.duurzaamglas.nl/media/toolbox-scheidingstips/
[6] https://www.milieucentraal.nl/media/5zkfbgpo/milieu-centraal-en-rijkswaterstaat-2023-hoe-stimuleer-je-bewoners-hun-afval-te-scheiden-mei-2023-mobiel.pdf
[1] https://open.rijkswaterstaat.nl/open-overheid/onderzoeksrapporten/@246066/samenstelling-huishoudelijk-restafval/
